Het aspergeseizoen is maar kort, helaas voor de liefhebbers. In ons land worden witte asperges van de volle grond gestoken tussen eind april, beetje afhankelijk van het weer, en de feestdag van Sint Jan op 24 juni. Tegenwoordig worden er ook asperges gekweekt in de kas en die zijn er al vanaf begin februari. Na 24 juni worden er soms nog wel asperges aangeboden van de volle grond, die komen dan van bedden die geruimd worden. Die 'plotselinge' stop op 24 juni is bedoeld als bescherming van de plant, want die moet de tijd krijgen om op krachten te komen anders kan ze volgend jaar geen asperges leveren. Op deze manier gaat de asperge plant een kleine tien jaar mee.

Het steken van de asperges is gestopt. De asperge planten mogen nu doorgroeien.

Asparagus officinalis subsp. officinalis
Onze consumptie asperge heet officieel Asparagus officinalis subsp. officinalis en we hebben in Nederland ook nog een wilde soort: de liggende asperge Asparagus officinalis subsp. prostratus. De aanduiding 'subspecie' betekent dat beide zgn. ondersoorten zijn van Asparagus officinalis. Ze verschillen dus te weinig om als verschillende soorten in de boeken te komen. Dit soort kleine verschillen kan bijvoorbeeld ontstaan door met een beperkt aantal 'goede' planten door te kweken en die niet door 'wilde' planten te laten bevruchten of alleen te vermeerderen door stekken.
De wilde 'liggende asperge' is inheems, maar tegenwoordig zeldzaam en vooral te vinden in de duinen en langs de IJssel. Of dit ook de voorvader is van onze gekweekte asperge weet ik niet, maar als de gekweekte verwilderd, kiest deze wel voor de kust en de grote rivieren waar nu ook de wilde asperge groeit.
Beide sub-soorten horen in ieder geval bij de Asparagus officinalis, maar daarnaast zijn er nog zo'n 300 soorten Asparagus en allemaal afkomstig uit Eurazië. Er zitten uiteraard grote verschillen tussen al deze soorten, maar allemaal schijnen ze het zonder bladeren te doen! Asparagus soorten hebben afgeplatte en vertakte zijstengels waarin het onmisbare bladgroen zit! Bloemisten gebruiken dit fijn vertakte groen in de boeketten.

De mannelijke bloemen zijn kleine klokjes van ongeveer een centimeter lengte. De vrouwelijke iets kleiner.

Onze asperge
Onze asperge heeft al een hele lange geschiedenis. In Egypte zijn afbeeldingen van asperges gevonden, die al 5000 jaar oud zijn! De oude Grieken, de Romeinen en de andere volkeren rond de Middellandse Zee aten al duizenden jaren geleden asperges. Of dat steeds de groene variant was van Asparagus officinalis subsp. officinalis is niet duidelijk.
Wel lijkt het dat bij de Romeinen deze groente toen al een speciale plaats in nam. De rijke liefhebbers bijvoorbeeld lieten ze invriezen hoog in de Alpen! De meer gewone eters probeerden door de asperges te drogen er langer plezier van te hebben. Asperges komen ook voor in het oudste bekende kookboek dat 'Apicius' wordt genoemd. Het stamt uit de eerste eeuw na Christus en is Romeins, maar Apicius is waarschijnlijk niet de auteur.

In de naam Asparagus officinalis wijst het woord 'officinalis' op medisch gebruik. Asperges zouden de urine afvoer stimuleren. Dat asperges invloed hebben op de urine zal de meeste eters al wel eens zijn opgevallen. Bij ongeveer de helft van de mensen verandert het luchtje van de urine aanzienlijk na het eten van asperges en het gaat zeker niet lekkerder ruiken!
Het schijnt volstrekt geen kwaad te kunnen, maar het vreemde is dat het niet bij iedereen gebeurt en nog vreemder: de meeste mensen kunnen het goed ruiken, maar sommigen niet! Hier is nog ruimte voor verder onderzoek.
Over de medische toepassingen heb ik niet veel gevonden. Dodoens (rond 1560) besteed er niet veel aandacht aan. Hij citeert wel allerlei mensen die iets geprobeerd hebben met asperges, maar doet geen duidelijke uitspraken. Hij lijkt meer geïnteresseerd in een Asparagus soort met stekels, mogelijk Asparagus albus een struikachtige soort die Mallorca voorkomt. Ook Stephaan Blankaart (rond 1700) noemt asperges, maar hij komt niet verder dan het veranderen van de reuk van urine en raadt asperges aan om de urine productie te stimuleren.

Stimulerend middel
Het lijkt erop dat in West-Europa pas echt belangstelling ontstond voor de asperges na het verschijnen van een vertaling uit het Arabisch van het boek "Perfumed garden" of "Geurige tuin" rond 1430. In dit boek wordt seks en alles wat er bij hoort openlijk besproken en aanbevolen. In de Arabische omgeving was dat toen niet schokkend, in de West-Europese christelijke wereld wel. Blijkbaar werd in dit boek ook de asperge aanbevolen voor de lustbeleving. In ieder geval in 1469 worden asperges genoemd in Franse kloostertuinen, in 1538 kreeg Engeland belangstelling en in 1542 Duitsland. Dodoens en Blankaart noemen deze stimulerende eigenschappen van de asperge niet.

Asperge stilleven: een schilderij van Adriaen Coorte uit 1697. Het hangt in het Rijksmuseum.

Asperges culinair
De Grieken en Romeinen aten de groene vorm van de asperges, net zoals de Fransen dat nog steeds doen. Zelfs olie of boter toevoegen was toen al gebruikelijk! Waar en wanneer men de witte is gaan eten, heb niet gevonden. De reden was waarschijnlijk dat de groene een sterkere smaak hebben. Het eten van asperges heeft wel altijd iets exclusiefs gehad, mogelijk heeft dat te maken met de beperkte verkrijgbaarheid door de korte oogstperiode en waarschijnlijk zijn ze ook altijd duur geweest door de lage opbrengst per hectare.
Tegenwoordig kiezen de Nederlanders en Duitsers massaal voor de witte asperges en de rest van de wereld houdt het vooral op groene soort. De witte worden meestal gekookt, de groene ook maar die worden ook regelmatig gegrild. Ik heb niet de indruk dat er veel verschil is tussen de planten die witte resp. groene asperges moeten leveren, maar misschien hebben de veredelaars daar toch wat kunnen doen.
Maar er is nog een derde 'kleur': de paarse asperge. Veel heb ik niet over kunnen vinden maar het lijkt vooral een bepaalde manier handelen rond het moment van oogsten. Daardoor krijgt de top wat licht en kleurt deze paars.

De vrouwelijke asperge plant krijgt groene bessen die daarna rood kleuren (Wikipedia).

Wereldwijd asperges
De Floron Verspreidingsatlas Vaatplanten laat zien waar de asperges staan. Dat is tegenwoordig natuurlijk vooral op het zand in het zuiden. Maar door met de tijdbalk te schuiven kun je zien waar ze vóór een bepaald jaar stonden en waar daarna. Bij asperges zie dan dat er vóór 1950 eigenlijk alleen asperges staan in de duinen en langs de grote rivieren. Totaal zijn dan in 181 atlasblokken (blokken van 5x5 km) asperges gezien, waarschijnlijk vooral wilde of verwilderde planten. Vanaf 1960 begint duidelijk de teelt, beginnend in Brabant en bij de rivieren: er zijn dan 260 blokken bij gekomen. Rond 1980 zijn in Brabant en Noord- en Midden-Limburg in bijna alle atlasblokken asperges gevonden!

Maar buiten Nederland is het nog veel spectaculairder gegaan. Binnen Europa is Duitsland met zo'n 100.000 ton de grootste producent, maar China en Peru zijn veel groter met meer dan 7.000.000 ton in China en bijna 400.000 ton in Peru. De Chinezen eten de meeste asperges zelf op maar ze exporteren ook: op de site van Alibaba, de grootste webwinkel van China, kun je verse en diepvries groene asperges online bestellen. Minimum bestelling is rond de ton.

Jan van Dingenen - 2019

Naschrift
In juni maakte ik foto's van de asperges in bloei op een flinke akker met honderden planten en duizenden bloemetjes. Een aantal weken later ging ik terug voor de rode bessen: niet één! Waar ging het fout? De asperge is tweehuizig en heeft dus mannelijke en vrouwelijke bloemen én mannelijke en vrouwelijke planten. Deze akker had waarschijnlijk alleen mannelijke planten want de vrouwelijke bloemen zijn wat korter dan die op mijn foto's. Mannelijke planten schijnen wat productiever te zijn en hebben dus de voorkeur. Maar dan komen er dus geen bessen!